Τον τελευταίο καιρό μονοπωλεί στην δημοσιότητα το θέμα της λειψυδρίας. Ο φετινός χειμώνας πέρασε με πολύ μικρά ποσοστά βροχοπτώσεων κι έφερε στο προσκήνιο αυτό το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν κυρίως οι αγρότες, αφού όλη η παραγωγή τους βασίζεται στα αποθέματα του νερού. Σε πολλές περιοχές της πατρίδας μας το πρόβλημα αυτό παρουσιάζεται εντονότατο, π.χ. στην Θεσσαλία, ενώ σε άλλες είναι σχεδόν ανύπαρκτο, π.χ. στη Μακεδονία. Δεν αποτελεί όμως ένα πρόβλημα που παίρνει τοπικές διαστάσεις, αλλά είναι ανάγκη να αντιμετωπιστεί στο σύνολό του. Και αυτό μόνο από την Ελληνική Πολιτεία μπορεί να πραγματοποιηθεί.
Η λειψυδρία δεν είναι σημερινό πρόβλημα. Αποτελεί τον μόνιμο σύντροφο των κατοίκων πολλών νησιών του Αιγαίου, που πασχίζουν με διάφορους τρόπους να αξιοποιούν τα νερά που τους προσφέρουν οι ελάχιστες βροχοπτώσεις του χειμώνα. Το καλοκαίρι πάλι, μεταφέρεται νερό από άλλες περιοχές με την βοήθεια ειδικών πλοίων (υδροφόρων). Σε πολλά νησιά, και κυρίως στην Κρήτη, από αιώνες χρησιμοποιούσαν τη δύναμη του ανέμου για να αντλούν τα υπόγεια αποθέματα νερού, ώστε να αντιμετωπίσουν αυτή την έλλειψη.
Σήμερα όμως, το πρόβλημα της λειψυδρίας έχει πάρει πολύ μεγάλες διαστάσεις. Για τους κατοίκους των μεγάλων πόλεων μεταφράζεται σε περιορισμό της κατανάλωσης του νερού τους καλοκαιρινούς μήνες. Σχεδόν ποτέ δεν τους λείπει αυτό το πολύτιμο αγαθό. Για τους αγρότες όμως που πασχίζουν από την καλλιέργεια της γης να εξασφαλίσουν τα προς το ζην, η έλλειψη νερού είναι ο χειρότερος εφιάλτης.
Δεν είναι λίγες οι φορές που οι γεωτρήσεις στερεύουν και οι παραγωγοί καταστρέφονται οικονομικά. Οι καλλιέργειες που εφαρμόζονται στις περισσότερες περιοχές, όπως για παράδειγμα το βαμβάκι, απαιτούν μεγάλες ποσότητες νερού. Οι παραδοσιακές καλλιέργειες που δεν είχαν αρδευτικές απαιτήσεις, όπως τα δημητριακά και τα όσπρια, δεν προσφέρουν στους αγρότες ικανοποιητικά ποσοστά κέρδους. Για το λόγο αυτό, όπου υπάρχει η δυνατότητα ποτίσματος, έχουν σχεδόν εγκαταλειφθεί, δίνοντας τη θέση τους σ’ αυτές που με τη βοήθεια του νερού αποδίδουν υψηλά οφέλη.
Με τον τρόπο αυτό, τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί υπερβολικά οι απαιτήσεις νερού για γεωργική χρήση. Οι γεωτρήσεις έχουν πολλαπλασιαστεί σε υπερβολικό βαθμό και οι ρυθμοί με τους οποίους αντλούνται τα υπόγεια αποθέματα του νερού ξεπερνούν κάθε φαντασία. Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε και τις έντονα αυξημένες ανάγκες υδροδότησης των μεγάλων αστικών κέντρων, τότε οι διαστάσεις της ζήτησης του νερού διογκώνονται ακόμα περισσότερο.
Την ακρότητα του φαινομένου αντικατοπτρίζει η Αθήνα. Ένα άλλοτε πανέμορφο λεκανοπέδιο έχει τσιμεντοποιηθεί και έχει συγκεντρώσει περίπου το 50% του πληθυσμού της Ελλάδας. Όλοι οι υδάτινοι πόροι γύρω από την Πρωτεύουσα, αλλά και από πολύ μακρινές αποστάσεις, χρησιμοποιούνται για να καλύψουν τις ανάγκες αυτών των ανθρώπων. Τα νερά της Υλίκης στην Βοιωτία και του Μόρνου, που έρχονται από πολύ μεγάλη απόσταση, επαρκούν οριακά και δεν είναι απίθανο στο άμεσο μέλλον να αναζητηθούν και νέα αποθέματα.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται και μία διαταραχή των κλιματολογικών συνθηκών στη χώρα μας. Αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως η τρύπα του όζοντος και το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Κυριότεροι όμως παράγοντες, που επηρεάζουν το μικρόκλιμα, δηλαδή το κλίμα μιας περιοχής, είναι δυστυχώς οι ανθρώπινες επεμβάσεις. Το κάψιμο των δασών, οι αποξηράνσεις των λιμνών, η συσσώρευση βιομηχανικών μονάδων σε μια περιοχή επιδρούν άμεσα.
Η ατμόσφαιρα μολύνεται με την συσσώρευση του διοξειδίου του άνθρακα, που επιτείνει το φαινόμενο του θερμοκηπίου, τα ανύπαρκτα δάση δεν «τραβούν» τις βροχές και δεν μπορούν να συγκρατήσουν τον όγκο των βροχοπτώσεων, το στέγνωμα των λιμνών συνεπάγεται μείωση της υγρασίας στην περιοχή και σταδιακή υποχώρηση του υδροφόρου ορίζοντα. Όλα αυτά προκαλούν μεγάλες μεταβολές στο κλίμα της περιοχής.
Το αποτέλεσμα είναι σε άλλες περιοχές να έχουμε πλημμύρες, και αλλού να βρέχει σπάνια. Το τελικό ισοζύγιο είναι μάλλον αρνητικό, αφού έχουν λιγοστέψει οι χιονοπτώσεις που συμβάλλουν στην ανανέωση των υπόγειων δεξαμενών. Αλλά και η έλλειψη βροχοπτώσεων τον καιρό που χρειάζονται (φθινόπωρο, άνοιξη), δημιουργούν μεγάλα προβλήματα τόσο στην καλλιέργεια της γης (όργωμα, σπορά), όσο και στην απόδοση της καλλιέργειας (παραγωγή).
Από την άλλη μεριά, η μορφολογία της Ελλάδας δεν επιτρέπει τη δημιουργία μεγάλων ποταμών, γιατί τα νερά των βροχοπτώσεων διασχίζουν μικρές αποστάσεις και καταλήγουν τελικά στη θάλασσα. Τα μεγάλα ποτάμια που ευτυχώς διασχίζουν τη χώρα μας (Αχελώος, Αξιός κλπ), πηγάζουν και διασχίζουν σε μεγάλο μήκος τις χώρες των Βαλκανίων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη σχετική επάρκεια του νερού στις περιοχές της βόρειας και της δυτικής Ελλάδας. Στη Θεσσαλία όμως και την Ανατολική Στερεά, όπου βρίσκονται σημαντικές καλλιεργήσιμες εκτάσεις, αλλά και σε άλλες περιοχές, παρατηρείται έλλειψη των επιφανειακών υδάτινων πόρων.
Σ’ αυτές τις περιοχές την εύκολη και άμεση λύση δίνουν οι γεωτρήσεις. Η λύση αυτή όμως δεν είναι και η καλύτερη. Γιατί τα υπόγεια αποθέματα του νερού δεν είναι ανεξάντλητα, ούτε όμως και αναπληρώνονται, εξαιτίας του μεγάλου βάθους που βρίσκονται. Μία γεώτρηση έχει ημερομηνία λήξεως, την οποία δυστυχώς δεν μπορούμε να γνωρίζουμε. Από την άλλη μεριά, όταν χαμηλώνει η στάθμη των υπόγειων υδάτων, δημιουργούνται διάφορα προβλήματα.
Το πιο απλό είναι να στερέψουν οι γεωτρήσεις σε μια περιοχή, με τα προβλήματα που αυτό συνεπάγεται. Συχνά όμως, σε περιοχές κοντά στη θάλασσα, το θαλάσσιο νερό εισχωρεί στις υπόγειες δεξαμενές και καταστρέφει ολόκληρο τον υδροφόρο ορίζοντα, αφού το νερό είναι πια ακατάλληλο για οποιαδήποτε χρήση. Σε άλλες περιπτώσεις, η υποχώρηση της στάθμης του νερού προκαλεί υποχώρηση και του εδάφους, με πολύ σοβαρές συνέπειες. Το παράδειγμα χωριών στη Θεσσαλία, γύρω από την αποξηραμένη λίμνη Κάρλα, έχει απασχολήσει πολλές φορές το ενδιαφέρον της επικαιρότητας. Μεγάλα ρήγματα διασχίζουν τα χωριά και απειλούν να καταστρέψουν τα σπίτια των κατοίκων.
Όλα τα παραπάνω μας δίνουν σε γενικές γραμμές τις διαστάσεις της λειψυδρίας σήμερα στην Ελλάδα. Είναι ένα μεγάλο πρόβλημα που θα πρέπει να βρει μια άμεση και σωστή λύση. Οι ρυθμοί με τους οποίους ελαττώνονται αυτοί οι φυσικοί πόροι είναι ανησυχητικοί. Κάθε χρόνος που περνά, προσθέτει δυσαναπλήρωτα κενά, κάνει το πρόβλημα εντονότερο. Και δε νομίζω ότι είναι σωστό να αφήνεται στον κάθε ενδιαφερόμενο να λύσει το «πρόβλημά του», είτε είναι αγρότης, είτε είναι πόλη ή χωριό. Είναι ανάγκη να βρεθούν οι λύσεις, να γίνει ένας σχεδιασμός σε πανεθνικό επίπεδο και να εφαρμοστεί με υπευθυνότητα και αμεροληψία.
Είναι πολύ εύκολο να αδιαφορούμε μπροστά στα προβλήματα του τόπου μας, όταν νοιώθουμε ότι δεν μας αγγίζουν άμεσα. Αν σκεφτούμε όμως ότι οι δαπάνες π.χ. των αγροτών για το πότισμα των καλλιεργειών έχουν σαν αποτέλεσμα την επιβάρυνση της τιμής των προϊόντων, τότε καταλαβαίνουμε ότι η λειψυδρία είναι πρόβλημα του κάθε πολίτη.
Το παράδειγμα του Ισραήλ θα έπρεπε από χρόνια να μας έχει διδάξει πολλά. Πώς είναι δυνατόν, σε μια περιοχή με πιο θερμό κλίμα και με λιγότερες βροχοπτώσεις από την Ελλάδα, να αντιμετωπίζεται θετικά αυτό το φαινόμενο της λειψυδρίας; Στο Ισραήλ, αλλά και στην Κύπρο, έχουν κατασκευάσει φράγματα σε κάθε χείμαρρο. Εμποδίζουν το νερό να φτάσει στην θάλασσα, και το χρησιμοποιούν στις καλλιέργειες.
Εμείς στην Ελλάδα, αφήνουμε όλες τις ποσότητες των βροχοπτώσεων να καταλήξουν στην θάλασσα. Η μορφολογία του εδάφους προσφέρει πάρα πολλά σημεία στα οποία θα μπορούσαν να γίνουν μικρά φράγματα για την αποθήκευση του νερού των χειμάρρων. Έτσι, σε κάθε περιοχή θα χρησιμοποιούνται κοντινοί πόροι, που θα ισορροπήσουν αρκετά το έλλειμμα που παρουσιάζεται, με αποτέλεσμα να ελαττωθεί σε ικανοποιητικό βαθμό η χρήση των γεωτρήσεων.
Ταυτόχρονα, η λεκάνη συγκέντρωσης του νερού θα εμπλουτίσει τον υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής και θα προσφέρει νέες προοπτικές για ανάπτυξη της χλωρίδας και της πανίδας γύρω από αυτή. Δεν αποκλείεται να είναι δυνατή και η κατασκευή ιχθυοκαλλιεργειών, έστω κι αν λειτουργούν σε εποχιακή κλίμακα. Στις περιπτώσεις που η μορφολογία του εδάφους θα βοηθά, μπορούν να κατασκευαστούν και μικρά υδροηλεκτρικά εργοστάσια, πριν το νερό δοθεί στην κατανάλωση.
Έχει διατυπωθεί πρόσφατα από επιστήμονες και η πρόταση για αξιοποίηση των όμβριων υδάτων που συγκεντρώνονται στα ειδικά αποχετευτικά δίκτυα των πόλεων. Μέσα από τον κατάλληλο σχεδιασμό είναι δυνατό να συγκεντρώνονται τα νερά αυτά για να χρησιμοποιούνται στην βιομηχανία ή την άρδευση. Αν σκεφτεί κανείς την έκταση που καταλαμβάνει μια μέτριου μεγέθους πόλη, μπορεί να καταλάβει πόσες χιλιάδες κυβικά μέτρα νερού χάνονται κάθε φορά που βρέχει, αφού το τσιμέντο των πόλεων δεν απορροφά σχεδόν τίποτα.
Μια λύση που τα τελευταία χρόνια συζητείται έντονα, είναι η εκτροπή του Αχελώου, με σκοπό να ενισχυθεί σε αποθέματα νερού ο θεσσαλικός κάμπος. Είναι ένα έργο εξαιρετικά δαπανηρό, που φιλοδοξεί να λύσει οριστικά το πρόβλημα της λειψυδρίας στην περιοχή αυτή. Από την άλλη μεριά, οι κάτοικοι της δυτικής Στερεάς, όπου εκβάλλει ο ποταμός, αντιδρούν σ’ αυτό το σχέδιο. Επίσης, οι οικολογικές οργανώσεις μέσα από μελέτες που έκαναν, προειδοποιούν για τους κινδύνους και τις οικολογικές καταστροφές που θα έχει μια τέτοια ενέργεια. Αν σταματήσουν τα νερά του Αχελώου να χύνονται στην λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου, τότε οι διαταραχές στο οικοσύστημα θα είναι ανεπανόρθωτες. Μερικές από αυτές θα είναι η συρρίκνωση της λιμνοθάλασσας και η αύξηση της αλατότητας, που θα επιφέρουν μεγάλες αλλοιώσεις στην χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής.
Τις συνέπειες τέτοιων ενεργειών αντιμετωπίζουν σήμερα σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της λίμνης Αράλης, στην κεντρική Ασία. Η διακοπή της τροφοδοσίας της λίμνης από τα ποτάμια που κατέληγαν σ’ αυτή, επέφερε τρομακτικές μεταβολές στην περιοχή, επηρεάζοντας ακόμα και τους ανθρώπους που κατοικούν εκεί.
Στις περιοχές που υπήρχαν λίμνες και αποξηράνθηκαν, μπορούν να δημιουργηθούν ξανά μικρότερες έστω λεκάνες συγκέντρωσης του νερού, το οποίο και θα εμπλουτίζει τον υδροφόρο ορίζοντα, αλλά και θα χρησιμοποιείται για αρδευτικούς σκοπούς. Μια τέτοια προσπάθεια ξεκίνησε ήδη στην περιοχή της Κάρλας, η οποία θα ανασυσταθεί σε μεγάλο βαθμό, και έχει ήδη συγκεντρώσει το ενδιαφέρον και τις προσδοκίες όλων των κατοίκων της περιοχής.
Πέρα όμως από την εξεύρεση υδάτινων πόρων, σημαντικό θέμα αποτελεί η δυνατότητα περιορισμού των απαιτήσεων σε νερό. Στις πόλεις μπορεί να γίνει αυτό με διάφορες ρυθμίσεις. Κίνητρο για τον περιορισμό της σπατάλης θα αποτελούσε να είναι για παράδειγμα η μεγάλη αύξηση της τιμής του νερού για πάνω από ορισμένη ποσότητα, ανάλογα βέβαια και με τον αριθμό των προσώπων που κατοικούν σε κάθε σπίτι. Θα πρέπει επίσης, εκεί που γίνεται πολύ μικρή κατανάλωση, να μην χρεώνονται περισσότερα κυβικά νερό ως «πάγιο», γιατί τότε ο κάθε καταναλωτής θα σκεφτεί: «αφού πληρώνω πολύ νερό, γιατί να μην το καταναλώσω;»
Στον γεωργικό τομέα, θα πρέπει η πολιτεία να δει τρόπους ενίσχυσης των καλλιεργειών που δεν έχουν καθόλου ή έχουν ελάχιστες απαιτήσεις σε νερό. Η οικονομία μπορεί να αναπτυχθεί με πολλούς τρόπους, άρα η πολιτεία μπορεί να βρει λύσεις, ώστε να μην περιορίζονται οι καλλιέργειες στο βαμβάκι ή την τομάτα ή σε άλλα είδη απαιτητικά σε νερό. Όταν δοθούν στον αγρότη τα κατάλληλα κίνητρα, ή οι οικονομικές ελαφρύνσεις, τότε θα σκεφτεί πιο σοβαρά να καλλιεργήσει και άλλα είδη, όπως δημητριακά ή ψυχανθή, ή ακόμα και να μετατρέψει τα χωράφια του σε μονοκαλλιέργειες: αμπέλια και ελαιώνες.
Ο ενιαίος σχεδιασμός, η ορθότητα των επιλογών μέσα από περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια, η προνοητικότητα για το αύριο και κυρίως η αδιατάραχτη εφαρμογή των έργων ή των μέτρων που θα αποφασιστούν, αποτελούν τα σημεία που θα πρέπει να προσέξει η Πολιτεία σήμερα. Το «κεφάλαιο» Λειψυδρία είναι τόσο σημαντικό, όσο και η εξωτερική πολιτική. Για το λόγο αυτό απαιτεί σταθερότητα, σωστή πορεία και προνοητικότητα. Γιατί η Πολιτική έχει την ευκαιρία της αναθεώρησης. Το νερό όμως που χάνουμε, ποτέ δεν θα το ξαναβρούμε.
Η αλήθεια είναι ότι δεν είμαστε η μόνη χώρα που αντιμετωπίζει το οξύ πρόβλημα της λειψυδρίας. Αυτό όμως δεν αποτελεί άλλοθι για την έλλειψη σοβαρής αντιμετώπισής του. Το νερό είναι η πηγή της ζωής, όπως κι αν το δει κανείς. Μέσα στο νερό γεννήθηκε η ζωή, με την βοήθειά του εξαπλώθηκε, σε αυτό στηρίζεται, και απ’ όπου απουσιάζει, νεκρώνεται η γη. Η μόλυνση του νερού έχει προκαλέσει μεγάλες καταστροφές στο φυσικό περιβάλλον, που πρώτοι την πληρώνουν οι οργανισμοί που ζουν σ’ αυτό. Η λειψυδρία, απειλεί μεγάλες περιοχές της γης με ερημοποίηση κι εξαφάνιση κάθε σχεδόν φυτικής ή ζωικής παρουσίας. Αυτό που σήμερα ζούμε, είναι η αρχή αυτών που στο μέλλον σαν χώρα θα έχουμε ν’ αντιμετωπίσουμε, αν δεν λάβουμε έγκαιρα μέτρα. Είναι κρίμα αλλά και έγκλημα προς τις επόμενες γενιές, να κυνηγάμε την τεχνολογική και οικονομική πρόοδο εις βάρος του περιβάλλοντος και της εικόνας που θα έχει αύριο.
Λύσεις υπάρχουν! Μπορεί να φαίνονται λίγο δύσκολες, ή οικονομικά ασύμφορες. Αποτελούν όμως επένδυση για το μέλλον της χώρας μας, με μακροχρόνιες ευεργετικές συνέπειες τόσο για την γεωργία, όσο και για την εθνική μας οικονομία. Αρκεί η θέληση, ο σωστός σχεδιασμό, η αποφασιστικότητα!
(άρθρο που δημοσιεύτηκε την άνοιξη του 2001. Πάντα επίκαιρο...)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου