Ο έλεγχος της αμαρτίας κατά τον Μ. Φώτιο

«Καὶ μὴ συγκοινωνεῖτε. ἔργα σκότους» είπε, ονομάζοντας γενικά κάθε αμαρτία. Και γιατί, θα πεις, δεν ανέφερε κάθε μια από αυτές τις πράξεις με το όνομά της; Επειδή και μόνο με το να τις αναφέρει γεμίζει από αισχρότητα ακόμα κι αυτός που τις απαριθμεί. Αλλά έτσι (να) «ἐλέγχετε» λέει, αντιπαραθέτοντας τον δικό σας βίο. Γιατί δεν λέω τίποτα όταν ελέγχω αυτούς απαριθμώντας τις πράξεις τους και ντροπιάζοντάς τους – επειδή γνωρίζω ότι οι μεγάλοι κι ενάρετοι θεωρούν ως αισχρότητα και την μνημόνευση αυτών – γιατί, λέγω, πολύ περισσότερο θα ελεγχθούν όταν λάμψουν οι αρετές μέσα από τα έργα μας, παρά εάν κάποιος με τα λόγια τούς ανακάλυπτε. Αλλά όλα τα έργα αυτών ελέγχονται πολύ περισσότερο από το φως του δικού μας βίου και αποκαλύπτονται και φανερώνονται, και όταν φανερωθούν φωτίζονται και μεταβαίνουν και μεταποιούνται προς το καλύτερο, διότι η φανέρωση των κρυφών (αμαρτημάτων) μέσα από την ενάρετη πολιτεία, προτρέπει σε επίγνωση, και η επίγνωση με τη σειρά της γίνεται αρχή επιστροφής, κι αυτή πάλι καταλήγει στην εργασία της αρετής, η οποία είναι «φῶς», και πρόξενος εκείνου του φωτός (που αναφέραμε). Και πάλι (είναι) φως, επειδή αφού πρώτα τυφλώσει τα δικά μας πάθη, καταφωτίζει το ηγεμονικό και το κάνει να βλέπει την ασχημοσύνη και την αισχρότητα και την ασχήμια της αμαρτίας.

Και η φράση «πᾶν γὰρ τὸ φανερούμενον φῶς ἐστιν» ερμηνεύεται ή όπως ήδη έχουμε πει (δηλαδή φωτίζοντας τον μέσα μας κόσμο), ή προπαρασκευαστικά της δυνατότητας που έχουν οι τέλειοι να ελέγχουν με τον βίο τους την πολιτεία των κακών. Γιατί φανερώνεται, λέει, ο βίος του σπουδαίου, και όταν φανερώνεται είναι φως, κι όταν λάμπει το φως τότε το σκοτάδι ελέγχεται, το οποίο είναι ο βίος των κακών. «Μᾶλλον δὲ καὶ ἐλέγχετε», ή έτσι (ερμηνεύεται): ελέγχετε εσείς με τον λαμπρό και ενάρετο βίο σας και μη περιμένετε εκείνοι να αναγγέλλουν τους εαυτούς τους και να διακωμωδούν τα δικά τους και να προβάλλουν αυτά, κι έτσι να βελτιώνονται. Γιατί ακόμα κι αν πράττουν αθέμιτα, ωστόσο γνωρίζοντας από την έμφυτη γνώση την αισχρότητά τους ντροπιάζονται, κι αν ακόμα επιβάλλεται να ανακαλύψουν την ασχημοσύνη τους.

«Πᾶν γὰρ τὸ φανερούμενον» ότι, λέει, εκείνο που φανερώνεται και αποκαλύπτεται γίνεται φως, το φανερώνει και η χρήση (των εξής): γιατί «ἔγειρε», λέει, «ὁ καθεύδων», δηλαδή ανασηκώσου από την κατάκλιση και το παρακάθισμα στα πάθη, «καὶ ἀνάστα ἐκ τῶν νεκρῶν», άσε αυτά νεκρά και αισχρά καθώς είναι να φανερωθούν, και όταν γίνουν αυτά «ἐπιφαύσει σοι» τότε και θα σε φωτίσει και θα σε πλημμυρίσει φως ο «Χριστός», κι επομένως αυτό που φανερώνεται γίνεται φως και φωτίζεται.

Αγίου Φωτίου, ερμηνεία στην προς Εφεσίους Επιστολή

(απόδοση στη Νεοελληνική: π. Χερουβείμ Βελέτζας)

Κείμενο

<Καὶ μὴ συγκοινωνεῖτε. ἔργα σκότους> εἶπε γενικῶς ὀνομάσας πᾶσαν ἁμαρτίαν. διὰ τί δέ, φησίν, οὐκ ἐπεξῆλθον ἑκάστην αὐτῶν ὀνομαστὶ πρᾶξιν; ὅτι καὶ ἐν αὐτῷ τῷ λέγειν αὐτὰς αἰσχρότητος πληροῦται καὶ ὁ ἐπεξιὼν αὐτάς. Ἢ οὕτως· <ἐλέγχετε,> φησί, τῇ παραθέσει τοῦ οἰκείου βίου. οὐδὲ γὰρ λέγω ἐλέγχειν αὐτοὺς τὰς πράξεις αὐτῶν ἐπεξιόντας αὐτοῖς καὶ ὀνειδίζοντας – οἶδα γὰρ ὅτι τοῖς σπουδαίοις καὶ τὸ ὅλως μνημονεύειν αὐτῶν αἰσχρότης νομίζεται – οὐδὲν γὰρ ἔλαττον, φησί, τῶν ὑμετέρων ἔργων ταῖς ἀρεταῖς ἀστραπτόντων ἐλεγχθήσονται ἢ εἰ διὰ λόγων τις αὐτοὺς ἀνεκάλυπτεν. ἀλλὰ καὶ μᾶλλον ἅπαντα τὰ ἔργα αὐτῶν διὰ τοῦ φωτὸς τοῦ ὑμετέρου βίου ἐλέγχεται καὶ ἀποκαλύπτεται καὶ φανεροῦται, φανερούμενα δὲ φωτίζεται καὶ εἰς τὸ ἄμεινον μετάγεται καὶ μεταποιεῖται· ἡ γὰρ τῶν κρυφίων διὰ τῆς ἐναρέτου πολιτείας φανέρωσις εἰς κατάγνωσιν προτρέπεται, ἡ δὲ ἀρχὴ γίνεται ἐπιστροφῆς. αὕτη δὲ εἰς ἐργασίαν ἀρετῆς καταλήγει, ὅπερ ἐστὶ <φῶς,> ὡς πρόξενον τοῦ ἐκεῖθεν φωτός. καὶ φῶς πάλιν, ὅτι τυφλῶττον ἐν ἡμῖν πρότερον περὶ τὰ πάθη, αὕτη καταλάμψασα τὸ ἡγεμονικόν, ποιεῖ αὐτὸ καθορᾶν τὴν ἐν τῇ ἁμαρτίᾳ ἀσχημοσύνην καὶ αἰσχρότητα καὶ ἀμορφίαν. τὸ δὲ <πᾶν γὰρ τὸ φανερούμενον φῶς ἐστιν,> ἢ ὡς εἴρηται ληπτέον, ἢ κατασκευαστικὸν τοῦ δύνασθαι ἐλέγχειν τοὺς σπουδαίους διὰ τοῦ οἰκείου βίου τὴν τῶν φαύλων πολιτείαν. φανεροῦται μὲν γὰρ ὁ τοῦ σπουδαίου βίος, φησίν, φανερούμενος δὲ φῶς ἐστιν, φωτὸς δὲ λάμποντος τὸ σκότος ἐλέγχεται, ὅπερ ἐστὶν ὁ τῶν φαύλων βίος. <Μᾶλλον δὲ καὶ ἐλέγχετε.> ἢ οὕτως· ἐλέγχετε αὐτοὶ διὰ τοῦ ὑμετέρου λαμπροῦ καὶ σπουδαίου βίου, καὶ μὴ ἀναμένετε ἐκείνους ἑαυτοὺς προσαγγέλλειν καὶ κωμῳδεῖν τὰ οἰκεῖα καὶ εἰς μέσον ἄγειν καὶ οὕτω βελτιοῦσθαι. εἰ γὰρ καὶ πράττουσιν ἃ μὴ θέμις, ἀλλ' οὖν ὑπὸ τῆς ἐμφύτου γνώσεως εἰδότες αὐτῶν τὴν αἰσχρότητα αἰσχύνονται, καίτοι δέον ἀνακαλύπτειν τὴν αἰσχημοσύνην ἑαυτῶν. <Πᾶν γὰρ τὸ φανερούμενον.> ὅτι, φησί, τὸ φανερούμενον καὶ ἀνακαλυπτόμενον φῶς γίνεται, μαρτυρεῖ καὶ ἡ χρῆσις· <ἔγειρε> γάρ, φησίν, <ὁ καθεύδων,> οἷον· διανάστηθι ἀπὸ τῆς πρὸς τὰ πάθη κατακλίσεως καὶ προσεδρείας. <καὶ ἀνάστα ἐκ τῶν νεκρῶν·> ἔασον αὐτὰ νεκρὰ καὶ αἰσχρὰ καθώς εἰσιν φανερωθῆναι. καὶ ἂν ταῦτα γένηται, <ἐπιφαύσει σοι> τότε καὶ φωτίσει καὶ καταυγάσει σε ὁ <Χριστός,> ὥστε τὸ φανερούμενον φῶς γίνεται καὶ φωτίζεται.