Προβληματισμοί αναφορικά με το κείμενο της Ραβέννας

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ

ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΡΑΒΕΝΝΑΣ

Του αρχιμ. Χερουβείμ Βελέτζα,

Ιεροκήρυκος της Ι. Μητροπόλεως Κερκύρας

Η Μικτή Θεολογική Επιτροπή διαλόγου μεταξύ Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών, κατά την συνέλευση του Οκτωβρίου 2007 στην Ραβέννα της Ιταλίας, συνέταξε ένα κείμενο με τίτλο «Ἐκκλησιολογία καὶ κανονικαὶ συνέπειαι τῆς μυστηριακῆς φύσεως τῆς Ἐκκλησίας, Ἐκκλησιαστική Κοινωνία, Συνοδικότης καί Ἐξουσία. Ῥαβέννα, 13 Ὀκτωβρίου 2007»[1] (γνωστό και ως «Κείμενο της Ραβέννας»), το οποίο έχει προκαλέσει αρκετό θόρυβο και έχει προβληματίσει τους πιστούς, τους θεολόγους και αρκετούς εκ των ιεραρχών της Ορθοδόξου Εκκλησίας, πολλοί εκ των οποίων μάλιστα έχουν διατυπώσει δημόσια τις θέσεις τους αναφορικά με το εν λόγω κείμενο. Η παρούσα εργασία δεν αποσκοπεί σε ανάλυση των επί μέρους θεολογικών θέσεων του κειμένου της Ραβέννας· το αρχικό της σχέδιο συνετάγη τον Οκτώβριο του 2009, λίγες ημέρες πριν την συζήτηση στην Σύνοδο της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος του ευρύτατου θέματος της πορείας των διαχριστιανικών θεολογικών διαλόγων, του ειδικότερου θέματος του κειμένου της Ραβέννας και του ενδοεκκλησιαστικού θέματος αναφορικά με την «Ομολογία Πίστεως κατά του Οικουμενισμού»[2]· έκτοτε έχουν γραφεί πολλά, υπέρ ή κατά, και μία επιπλέον ανάλυση δεν θα προσέφερε κάτι ουσιαστικό στην παρούσα συγκυρία (Φεβρουάριος του 2015). Σκοπός της είναι αφ' ενός μεν να υπογραμμίσει μία αλήθεια η οποία συχνά παραθεωρείται, ότι δηλαδή η Σύνοδος της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος μέχρι σήμερα δεν έχει λάβει επίσημα γνώση και δεν έχει εξετάσει το κείμενο της Ραβέννας – προκειμένου αυτό να τύχει της Συνοδικής έγκρισης ή όχι - και εφόσον δεν έχει ακόμη εγκριθεί, δεν δεσμεύει την Εκκλησία της Ελλάδος· και αφ' ετέρου, αποσκοπεί στο να θέσει δύο σημεία προβληματισμού επάνω στο εν λόγω κείμενο, ένα μεθοδολογικό και ένα δογματικό με κανονικές προεκτάσεις.

Κυριακή του Ασώτου (8-2-1015)

Τὰ σώματα ὑμῶν μέλη Χριστοῦ ἐστιν

Α' Κορ. 6.12-20

Ἀδελφοί, πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ᾽ οὐ πάντα συμφέρει· πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ᾽ οὐκ ἐγὼ ἐξουσιασθήσομαι ὑπό τινος. Τὰ βρώματα τῇ κοιλίᾳ καὶ ἡ κοιλία τοῖς βρώμασιν· ὁ δὲ Θεὸς καὶ ταύτην καὶ ταῦτα καταργήσει. Τὸ δὲ σῶμα οὐ τῇ πορνείᾳ, ἀλλὰ τῷ Κυρίῳ, καὶ ὁ Κύριος τῷ σώματι· ὁ δὲ Θεὸς καὶ τὸν Κύριον ἤγειρε καὶ ἡμᾶς ἐξεγερεῖ διὰ τῆς δυνάμεως αὐτοῦ. Οὐκ οἴδατε ὅτι τὰ σώματα ὑμῶν μέλη Χριστοῦ ἐστιν; Ἄρα οὖν τὰ μέλη τοῦ Χριστοῦ ποιήσω πόρνης μέλη; Μὴ γένοιτο. Ἢ οὐκ οἴδατε ὅτι ὁ κολλώμενος τῇ πόρνῃ ἓν σῶμά ἐστιν; Ἔσονται γάρ, φησίν, οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν· ὁ δὲ κολλώμενος τῷ Κυρίῳ ἓν πνεῦμά ἐστι. φεύγετε τὴν πορνείαν. Πᾶν ἁμάρτημα ὃ ἐὰν ποιήσῃ ἄνθρωπος ἐκτὸς τοῦ σώματός ἐστιν· ὁ δὲ πορνεύων εἰς τὸ ἴδιον σῶμα ἁμαρτάνει. Ἢ οὐκ οἴδατε ὅτι τὸ σῶμα ὑμῶν ναὸς τοῦ ἐν ὑμῖν ῾Αγίου Πνεύματός ἐστιν, οὗ ἔχετε ἀπὸ Θεοῦ, καὶ οὐκ ἐστὲ ἑαυτῶν; ἠγοράσθητε γὰρ τιμῆς· δοξάσατε δὴ τὸν Θεὸν ἐν τῷ σώματι ὑμῶν καὶ ἐν τῶ πνεύματι ὑμῶν, ἅτινά ἐστι τοῦ Θεοῦ. 

Η σημερινή Κυριακή αποτελεί την δεύτερη από τις Κυριακές με τις οποίες ξεκινά η ευλογημένη περίοδος του Τριωδίου, του οποίου βέβαια κεντρικός πυρήνας είναι η Μεγάλη Τεσσαρακοστή και αποκορύφωμά της η Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα των Παθών του Κυρίου μας. Την προηγούμενη Κυριακή θυμηθήκαμε την παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου, με την οποία ο Κύριος μάς τόνισε την μεγάλη δύναμη της ταπείνωσης· σήμερα, με την παραβολή του Ασώτου, μάς υπενθυμίζει την σημασία της μετανοίας και την άπειρη ευσπλαγχνία του φιλάνθρωπου Θεού. Ο υιός της παραβολής σκόρπισε την πατρική περιουσία σε μέθες και ασωτίες· και όταν πλέον αποφάσισε να επιστρέψει στο σπίτι του πατέρα του δεν πρόλαβε να υποβάλλει με ταπείνωση τον εαυτό του σε παραδοχή του λάθους του, και έτρεξε ο πατέρας να τον προϋπαντήσει, να τον αποκαταστήσει ως παιδί του και να πανηγυρίσει τη νεκρανάστασή του. Σχετικό με το νόημα της παραβολής είναι και το αποστολικό ανάγνωσμα της ημέρας, από την πρώτη προς Κορινθίους επιστολή του αποστόλου Παύλου, καθότι αναφέρεται έμμεσα στις υπερβολές ή στις αμαρτίες στις οποίες υπέπεσε ο άσωτος υιός, στα πολυτελή δηλαδή τραπέζια και στην πορνεία.

Περί φιλοσοφίας

Ὁρισμοὶ τῆς φιλοσοφίας εἰσὶν ἕξ. 

α'. Φιλοσοφία ἐστὶ γνῶσις τῶν ὄντων͵ ᾗ ὄντα ἐστίν͵ ἤγουν τῆς φύσεως αὐτῶν. β'. Φιλοσοφία ἐστὶ γνῶσις θείων τε καὶ ἀνθρωπίνων πραγμάτων. γ'. Φιλοσοφία ἐστὶ μελέτη θανάτου τοῦ τε προαιρετικοῦ τοῦ τε φυσικοῦ. δ'. Φιλοσοφία ἐστὶν ὁμοίωσις θεῷ κατὰ τὸ δυνατὸν ἀνθρώπῳ· ὁμοιούμεθα δὲ θεῷ κατὰ τὸ δίκαιον καὶ ὅσιον καὶ ἀγαθόν. Δίκαιον μὲν οὖν ἐστι τὸ τοῦ ἴσου διανεμητικὸν ἤτοι μήτε ἀδικεῖν μήτε ἀδικεῖσθαι μήτε λαμβάνειν πρόσωπον ἐν κρίσει͵ ἀλλ΄ ἀποδιδόναι ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ͵ ὅσιον δὲ τὸ ὑπὲρ τὸ δίκαιον ἤτοι τὸ ἀγαθὸν τὸ ἀδικούμενον ἀνέχεσθαι καὶ συγχωρεῖν τοῖς ἀδικοῦσι καὶ μᾶλλον εὐεργετεῖν αὐτούς. ε'. Φιλοσοφία ἐστὶ τέχνη τεχνῶν καὶ ἐπιστήμη ἐπιστημῶν· ἡ γὰρ φιλοσοφία ἀρχή ἐστι πάσης τέχνης͵ δι΄ αὐτῆς γὰρ πᾶσα τέχνη εὕρηται. στ'. Φιλοσοφία ἐστὶ φιλία σοφίας· σοφία δὲ ἀληθὴς ὁ θεός ἐστιν. Ἡ οὖν ἀγάπη ἡ πρὸς τὸν θεόν͵ αὕτη ἐστὶν ἡ ἀληθὴς φιλοσοφία. 

Μνήμη Αγίου Τρύφωνος (1-2-2015)

Τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ;

Ρωμ. 8.28-39

Ἀδελφοί, οἴδαμεν ὅτι τοῖς ἀγαπῶσι τὸν Θεὸν πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαθόν, τοῖς κατὰ πρόθεσιν κλητοῖς οὖσιν· ὅτι οὓς προέγνω, καὶ προώρισε συμμόρφους τῆς εἰκόνος τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, εἰς τὸ εἶναι αὐτὸν πρωτότοκον ἐν πολλοῖς ἀδελφοῖς· οὓς δὲ προώρισε, τούτους καὶ ἐκάλεσε, καὶ οὓς ἐκάλεσε, τούτους καὶ ἐδικαίωσεν, οὓς δὲ ἐδικαίωσε, τούτους καὶ ἐδόξασε. Τί οὖν ἐροῦμεν πρὸς ταῦτα; Εἰ ὁ Θεὸς ὑπὲρ ἡμῶν, τίς καθ᾿ ἡμῶν; Ὅς γε τοῦ ἰδίου υἱοῦ οὐκ ἐφείσατο, ἀλλ᾿ ὑπὲρ ἡμῶν πάντων παρέδωκεν αὐτόν, πῶς οὐχὶ καὶ σὺν αὐτῷ τὰ πάντα ἡμῖν χαρίσεται; Τίς ἐγκαλέσει κατὰ ἐκλεκτῶν Θεοῦ; Θεὸς ὁ δικαιῶν· τίς ὁ κατακρίνων; Χριστὸς ὁ ἀποθανών, μᾶλλον δὲ καὶ ἐγερθείς, ὃς καὶ ἔστιν ἐν δεξιᾷ τοῦ Θεοῦ, ὃς καὶ ἐντυγχάνει ὑπὲρ ἡμῶν. Τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ; Θλῖψις ἢ στενοχωρία ἢ διωγμὸς ἢ λιμὸς ἢ γυμνότης ἢ κίνδυνος ἢ μάχαιρα; Καθὼς γέγραπται ὅτι «ἕνεκά σου θανατούμεθα ὅλην τὴν ἡμέραν· ἐλογίσθημεν ὡς πρόβατα σφαγῆς». Ἀλλ᾿ ἐν τούτοις πᾶσιν ὑπερνικῶμεν διὰ τοῦ ἀγαπήσαντος ἡμᾶς. Πέπεισμαι γὰρ ὅτι οὔτε θάνατος οὔτε ζωὴ οὔτε ἄγγελοι οὔτε ἀρχαὶ οὔτε δυνάμεις οὔτε ἐνεστῶτα οὔτε μέλλοντα οὔτε ὕψωμα οὔτε βάθος οὔτε τις κτίσις ἑτέρα δυνήσεται ἡμᾶς χωρίσαι ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν. 

Εορτάζει σήμερα η αγία μας Εκκλησία την μνήμη του Αγίου μάρτυρος Τρύφωνος και με την ευκαιρία αυτή μάς υπενθυμίζει τα λόγια του αποστόλου Παύλου προς τους Ρωμαίους, αναφορικά με την αγάπη προς τον Θεό, η οποία δικαιώνει τον άνθρωπο και τον ενώνει με τον Θεό με έναν δεσμό τον οποίο καμία δύναμη, ούτε ανθρώπινη ούτε υπερκόσμια, δεν μπορεί να διασπάσει. «Ποιος μπορεί να μάς χωρίσει από την αγάπη του Χριστού;», ρωτά ο απόστολος, ποια «θλίψη ή στεναχώρια ή διωγμός ή πείνα, ή γυμνότητα ή κίνδυνος ή φονικό μαχαίρι; γιατί έχει γραφτεί ότι “για σένα θανατωνόμαστε όλη την ημέρα· έχουμε λογαριαστεί σαν πρόβατα που τα φέρνουν στη σφαγή”» (Ψαλμ. 43.23). Πράγματι, κανείς και τίποτα δεν έχει την δύναμη να μάς χωρίσει από την αγάπη του Χριστού· οι δυνάμεις του κόσμου τούτου, οι άνθρωποι ή οι απρόσωποι μηχανισμοί μπορούν να μάς στερήσουν τα πάντα, να μάς περιορίσουν τις ατομικές ελευθερίες, να μάς οδηγήσουν απολογούμενους επειδή πιστεύουμε στον Θεό, μπορούν να μάς δημιουργήσουν θλίψεις ή στεναχώριες ή να μάς στερήσουν ακόμα και την ζωή μας. Η αγάπη όμως του Χριστού επαφίεται στην δική μας προαίρεση, αποτελεί κίνηση ελευθερίας του ανθρώπινου προσώπου, ελευθερία την οποία ούτε ο ίδιος ο Θεός παραβιάζει.

Μνήμη Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου (25-1-2015)

Εβρ. 7.26 – 8.2

Ἀδελφοί, τοιοῦτος ἡμῖν ἔπρεπεν ἀρχιερεύς, ὅσιος, ἄκακος, ἀμίαντος, κεχωρισμένος ἀπὸ τῶν ἁμαρτωλῶν καὶ ὑψηλότερος τῶν οὐρανῶν γενόμενος, ὃς οὐκ ἔχει καθ᾿ ἡμέραν ἀνάγκην, ὥσπερ οἱ ἀρχιερεῖς, πρότερον ὑπὲρ τῶν ἰδίων ἁμαρτιῶν θυσίας ἀναφέρειν, ἔπειτα τῶν τοῦ λαοῦ· τοῦτο γὰρ ἐποίησεν ἐφάπαξ ἑαυτὸν ἀνενέγκας. Ὁ νόμος γὰρ ἀνθρώπους καθίστησιν ἀρχιερεῖς ἔχοντας ἀσθένειαν, ὁ λόγος δὲ τῆς ὁρκωμοσίας τῆς μετὰ τὸν νόμον υἱὸν εἰς τὸν αἰῶνα τετελειωμένον. Κεφάλαιον δὲ ἐπὶ τοῖς λεγομένοις, τοιοῦτον ἔχομεν ἀρχιερέα, ὃς ἐκάθισεν ἐν δεξιᾷ τοῦ θρόνου τῆς μεγαλωσύνης ἐν τοῖς οὐρανοῖς, τῶν Ἁγίων λειτουργὸς καὶ τῆς σκηνῆς τῆς ἀληθινῆς, ἣν ἔπηξεν ὁ Κύριος, καὶ οὐκ ἄνθρωπος. 

Τιμά και εορτάζει σήμερα η αγία μας Εκκλησία την μνήμη ενός από τους Τρεις Ιεράρχες, του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, και το ανάγνωσμα από την προς Εβραίους επιστολή που ακούσαμε αναφέρεται μεν στον Μέγα Αρχιερέα, τον Κύριο Ιησού Χριστό, εμμέσως δε στον τιμώμενο Άγιο, μιας που όλοι οι αρχιερείς, δηλαδή οι επίσκοποι, βρίσκονται κατά την Ορθόδοξη Παράδοση «εις τύπον και τόπον Χριστού»[1]. Τέτοιος, λέει, μάς έπρεπε αρχιερεύς, όσιος, άκακος, αμόλυντος, χωρισμένος από τους αμαρτωλούς και υψηλότερος από τους ουρανούς, ο οποίος δεν έχει κάθε μέρα ανάγκη, όπως οι άλλοι αρχιερείς, πρώτα να προσφέρει θυσίες για τις δικές του αμαρτίες κι έπειτα για εκείνες του λαού· γιατί αυτό το έπραξε μία φορά θυσιάζοντας τον εαυτό του. Γιατί ο μεν νόμος της Παλαιάς Διαθήκη καθιστά αρχιερείς ανθρώπους ασθενείς, ενώ ο λόγος της Καινής Διαθήκης καθιστά αρχιερέα Υιόν τέλειο και αιώνιο. Και για να ανακεφαλαιώσω, τέτοιον έχουμε αρχιερέα, ο οποίος κάθισε στα δεξιά του θρόνου του Θεού Πατρός στους ουρανούς, των Αγίων λειτουργός και της σκηνής της αληθινής, την οποία έστησε ο Κύριος και όχι άνθρωπος.

Ἐρευνᾶτε τὰς Γραφάς

Να έχετε λοιπόν θάρρος· γιατί δεν θα αφήσει ο Κύριος τις ψυχές των δικαίων να πεθάνουν από την πείνα. Για τούτο τον λιμό λέει ο Κύριος διά του προφήτου: «Εκείνες τις ημέρες θα επιφέρω λιμό επάνω στη γη· όχι λιμό άρτου, ούτε δίψα για νερό, αλλά λιμό για να ακούσουν λόγο Θεού. Και θα περιτρέχουν από την ανατολή μέχρι την δύση, αναζητώντας τον λόγο του Κυρίου» (πρβλ. Αμώς 8.11-12). Βλέπεις ότι δεν ομιλεί για άρτο; Γιατί ο Θεός δεν μιλούσε για τον άρτο. Ω, λιμός φοβερός και ψυχοφθόρος και βλαβερός, ω, λιμός ο οποίος προξενεί αιώνια τιμωρία! Τούτος ο λιμός είναι ο χορηγός κάθε πονηρού πράγματος· τούτος ο λιμός είναι ο πρόξενος κάθε κακού. Τούτο τον λιμό όταν είδε εκ των προτέρων ο προφήτης Δαβίδ να έρχεται, παρακαλούσε τον Θεό λέγοντας «ο Θεός μου, μη αντιπαρέλθεις με σιωπή την προσευχή μου» (Ψαλμ. 27.1). Και για τους σπουδαίους πιστούς προφήτεψε λέγοντας «θα σώσει από τον θάνατο τις ψυχές τους και θα τους παράσχει τροφή σε καιρό λιμού» (Ψαλμ. 32.19). Και σε άλλο σημείο λέει «και σε καιρό λιμού θα χορτάσουν» (Ψαλμ. 36.19)· και πάλι, «ο Κύριος είναι ελεήμων και οικτίρμων, και έδωσε τροφή σε εκείνους οι οποίοι τον σέβονται» (Ψαλμ. 110.4-5). Αυτά είπε ο Δαβίδ για εκείνους που ερευνούν τις Γραφές, ότι δηλαδή δεν θα πεινάσουν.

Μνήμη Αγίων Αθανασίου και Κυρίλλου, Πατριαρχών Αλεξανδρείας (18-1-2015)

᾽Ιησοῦς Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτός, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας

Εβρ. 13.7-16

Ἀδελφοί, μνημονεύετε τῶν ἡγουμένων ὑμῶν, οἵτινες ἐλάλησαν ὑμῖν τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ, ὧν ἀναθεωροῦντες τὴν ἔκβασιν τῆς ἀναστροφῆς μιμεῖσθε τὴν πίστιν. ᾽Ιησοῦς Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτός, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας. Διδαχαῖς ποικίλαις καὶ ξέναις μὴ παραφέρεσθε· καλὸν γὰρ χάριτι βεβαιοῦσθαι τὴν καρδίαν, οὐ βρώμασιν, ἐν οἷς οὐκ ὠφελήθησαν οἱ περιπατοῦντες. Ἔχομεν θυσιαστήριον ἐξ οὗ φαγεῖν οὐκ ἔχουσιν ἐξουσίαν οἱ τῇ σκηνῇ λατρεύοντες· ὧν γὰρ εἰσφέρεται ζῴων τὸ αἷμα περὶ ἁμαρτίας εἰς τὰ ἅγια διὰ τοῦ ἀρχιερέως, τούτων τὰ σώματα κατακαίεται ἔξω τῆς παρεμβολῆς. Διὸ καὶ ᾽Ιησοῦς, ἵνα ἁγιάσῃ διὰ τοῦ ἰδίου αἵματος τὸν λαόν, ἔξω τῆς πύλης ἔπαθεν. Τοίνυν ἐξερχώμεθα πρὸς αὐτὸν ἔξω τῆς παρεμβολῆς, τὸν ὀνειδισμὸν αὐτοῦ φέροντες· οὐ γὰρ ἔχομεν ὧδε μένουσαν πόλιν, ἀλλὰ τὴν μέλλουσαν ἐπιζητοῦμεν. Δι᾽ αὐτοῦ οὖν ἀναφέρωμεν θυσίαν αἰνέσεως διὰ παντὸς τῷ Θεῷ, τοῦτ᾽ ἔστιν καρπὸν χειλέων ὁμολογούντων τῷ ὀνόματι αὐτοῦ. Τῆς δὲ εὐποιΐας καὶ κοινωνίας μὴ ἐπιλανθάνεσθε, τοιαύταις γὰρ θυσίαις εὐαρεστεῖται ὁ Θεός. 

Το αποστολικό ανάγνωσμα της σημερινής Κυριακής είναι αφιερωμένο στους Αγίους Αθανάσιο και Κύριλλο, πατριάρχες Αλεξανδρείας, δύο από τους μεγαλύτερους διδασκάλους της Εκκλησίας, των οποίων και την μνήμη τιμούμε. Και πρώτα από όλα μάς λέει ο απόστολος Παύλος να μνημονεύουμε τους πνευματικούς μας ηγέτες, οι οποίοι κήρυξαν σε εμάς τον λόγο του Θεού, και να μιμούμαστε την πίστη τους, θεωρώντας την έκβαση της διαγωγής τους. Και όντως, οι Άγιοι Πατέρες όχι μόνο δίδαξαν την ορθή πίστη, αλλά και με την ζωή τους την έκαμαν πράξη, δείχνοντας έργω και λόγω στους πιστούς κάθε εποχής τον ακριβή τρόπο της πίστεως και της εν Χριστώ ζωής. Γι αυτό και αποτελούν τους απλανείς οδηγούς και τα ζωντανά παραδείγματα για όλους μας, προκειμένου να διαβούμε το πέλαγος του βίου με ασφάλεια.