Εἰσαγωγή στήν ἁγία καί Μεγάλη Τεσσαρακοστή

 (Ὁμιλία στόν ἱερό μητροπολιτικό ναό Ἁγίας Τριάδος Μύρινας Λήμνου, κατά τόν Κατανυκτικό Ἑσπερινό τῆς Κυριακῆς τῆς Τυρινῆς, 26.2.2023)

«Μὴ ἀποστρέψῃς τὸ πρόσωπόν σου ἀπὸ τοῦ παιδός σου, ὅτι θλίβομαι, ταχὺ ἐπάκουσόν μου. πρόσχες τῇ ψυχῇ μου καὶ λύτρωσαι αὐτήν»1.

Αὐτόν τόν στίχο τοῦ Ψαλτηρίου, Σεβασμιώτατε, σεβαστοί πατέρες καί ἀγαπητοί ἀδελφοί χριστιανοί, τούτη τήν προσευχή καί ἱκεσία ἀπευθύναμε πρό ὀλίγου πρός τόν Κύριο καί Θεό μας, τόν Πατέρα καί τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦμα, μιμούμενοι τήν ταπείνωση του Τελώνη καί ἐκζητοῦντες τό ἔλεός του καί τήν ἄπειρο φιλανθρωπία του. Παρακαλοῦμε νά μήν ἀποστρέψει τό πρόσωπό του ἀπό τά παιδιά του· ἡ φράση, βεβαίως, εἶναι μεταφορική, ἀφοῦ ὁ Θεός εἶναι πνεῦμα καί δέν ἔχει ἀνθρώπινη μορφή· ἐν τούτοις, ἀπεστράφη ὁ Θεός τόν Ἀδάμ, ἐξ αἰτίας τῆς παραβάσεως, ἀποξενώθηκε ἀπό τόν ἄνθρωπο ἤ μᾶλλον ὁ ἄνθρωπος ἀποξενώθηκε ἀπό τόν Θεό, ἐξ αἰτίας τῆς ἁμαρτίας. Ἡ ὁποία μᾶς ὑποδουλώνει καί μᾶς συνθλίβει, γι’ αὐτό καί μέ συντριβή συνεχίζουμε νά τόν παρακαλοῦμε, νά μᾶς ἀκούσει γρήγορα καί νά λυτρώσει τήν ψυχή μας ἀπό τόν θάνατο, στόν ὁποῖο ἡ ἁμαρτία μᾶς ἔχει καταδικάσει.

Ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία δέν ἐπέλεξε τυχαία αὐτόν τόν στίχο ὡς κεντρικό ὕμνο τοῦ ἀποψινοῦ Κατανυκτικοῦ Ἑσπερινοῦ, ἀφοῦ περικλείει τό περιεχόμενο καί τήν σημασία τῆς ἁγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς· τοῦ ἀγῶνα δηλαδή τοῦ πνευματικοῦ, τόν ὁποῖο καλεῖ ὅλους μας νά ἀκολουθήσουμε. Ὁ ἀγῶνας αὐτός συνίσταται, ὅπως θά δοῦμε στήν συνέχεια, στήν μετάνοια, στήν ἐξομολόγηση τῶν ἁμαρτιῶν, στήν ἀποξένωση ἀπό τά πάθη καί στήν καλλιέργεια τῶν ἀρετῶν· ἔχει μάλιστα πρός τοῦτο σύμμαχο τήν εὐλογημένη νηστεία. Γιά τόν σκοπό αὐτό, οἱ ἅγιοι Πατέρες ἔχουν ἐπιλέξει μέ σοφό τρόπο τήν θεματολογία τῶν Κυριακῶν τοῦ Τριωδίου, δηλαδή τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς καί τῶν τριῶν πρίν ἀπό αὐτήν.

Ἔτσι, τήν Κυριακή τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου, ὁ Κύριος στηλιτεύει τήν ὑπερηφάνεια καί ἀνυψώνει τήν ταπεινοφροσύνη. Διότι ἡ ὑπερηφάνεια ἔριξε τόν Ἑωσφόρο στά τάρταρα, αὐτή πάλι ὤθησε τόν Ἀδάμ στήν παρακοή καί τόν κατέστησε ἐξόριστο τοῦ Παραδείσου. Καί ἡ ταπείνωση δικαίωσε τόν Τελώνη καί ἄνοιξε στόν ληστῆ τήν θύρα τοῦ Παραδείσου. Βάση, ἑπομένως, καί ἀφετηρία τοῦ πνευματικοῦ μας ἀγῶνα ἀποτελεῖ ἡ ταπεινοφροσύνη, ἀφοῦ χωρίς αὐτήν οὔτε οἱ προσευχές, οὔτε οἱ ἐλεημοσύνες, οὔτε ἡ καθαρότητα τοῦ βίου ἦταν ἱκανές νά δικαιώσουν τόν Φαρισαῖο στά μάτια τοῦ Θεοῦ.

Ἡ ταπεινοφροσύνη πάλι, ὁδηγεῖ στήν μετάνοια· γι’ αὐτό καί ἀκολουθεῖ ἡ Κυριακή τοῦ Ἀσώτου, κατά τήν ὁποία ὁ Κύριος μᾶς διδάσκει τόν πλοῦτο τῆς ἀγάπης καί τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ, ὅταν συναισθανθοῦμε τήν πτώση μας καί ἐξομολογούμενοι ἐνώπιόν του τίς ἁμαρτίες μας, ζητήσουμε καί λάβουμε τήν ἄφεση. Γιατί μετάνοια σημαίνει ἀπόφαση γιά ἀποκοπή ἀπό τήν ἁμαρτία· ἐνῶ ἡ συναίσθηση τοῦ σφάλματος δέν ὀνομάζεται μετάνοια, ὅπως νομίζει ὁ πολύς κόσμος, ἀλλά μεταμέλεια. «Μεταμεληθείς ὁ Ἰούδας, ἐπέστρεψε τά τριάκοντα ἀργύρια ... καί ἀπελθών ἀπήγξατο»2. Μεταμελήθηκε καί ὁ Πέτρος, ἦλθε σέ συναίσθηση τῆς προδοσίας πού μέ τήν σειρά του διετέλεσε, «καὶ ἐξελθών ἔξω ἔκλαυσε πικρῶς»3. Ἡ μετάνοια, ἑπομένως, δέν συνίσταται μόνο στήν συναίσθηση τῶν ἁμαρτιῶν μας, ἀλλά στήν μετά δακρύων ἐκζήτηση τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ καί στήν ἀπόφαση νά ἀκολουθήσουμε τίς ἐντολές του.

Ἄν ἡ πρώτη ἐντολή καί μεγαλύτερη εἶναι «Ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου·» καί «ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν»4, καί δεδομένου ὅτι δέν εἶναι δυνατόν κανείς νά ἀγαπᾶ τόν Θεό καί νά μήν ἀγαπᾶ τόν ἀδελφό του5, τήν Κυριακή τῆς Ἀπόκρεω, κατά φυσική ἀκολουθία, μᾶς διδάσκει ὁ Χριστός τήν σημασία τῆς ἀγάπης πρός τόν πλησίον, τῆς φιλανθρωπίας καί τῆς ἐλεημοσύνης. Δέν μᾶς ὁμιλεῖ πλέον μέ παραβολές, ἀλλά μᾶς προλέγει τί μέλλει νά συμβεῖ τήν φοβερή ἡμέρα τῆς Κρίσεως. Θά ταυτίσει τόν ἑαυτό του μέ τόν κάθε μικρό καί καταφρονεμένο καί θά μᾶς πεῖ: «Ἐπείνασα, καί δέν μοῦ δώσατε νά φάω, δίψασα καί δέν με ποτίσατε, ξένος ἤμουν καί δέν μέ περιμαζέψατε, γυμνός καί δέν μέ σκεπάσατε, ἄρρωστος καί στήν φυλακή καί δέν μέ ἐπισκεφθήκατε»6. Γιατί, ἀλλοίμονο, ἡ καρδιά μας δέν φλέγεται ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, καί γι’ αὐτό δέν θεωροῦμε ὡς δική μας ὑπόθεση τήν φροντίδα γιά τούς ἐμπερίστατους ἀδελφούς μας.

Ἡ ἀγάπη, ὅμως, πρός τόν πλησίον, δέν ἐξαντλεῖται στήν φιλανθρωπία· ἡ γνησιότητά της φαίνεται ἀπό τήν διάθεσή μας νά τόν συγχωροῦμε γιά ὁποιοδήποτε κακό μᾶς ἔχει κάνει. Γι’ αὐτό σήμερα, Κυριακή τῆς Ἀπόκρεω, ὁ Κύριος μᾶς λέει: «Ἐάν συγχωρεῖτε στούς ἀνθρώπους τά παραπτώματά τους, θά συγχωρήσει καί τά δικά σας ὁ πατέρας σας ὁ οὐράνιος‧ ἐάν ὅμως δέν συγχωρήσετε στούς ἀνθρώπους τά παραπτώματά τους, οὔτε ὁ πατέρας σας ὁ οὐράνιος θά συγχωρήσει τά δικά σας. Ὅταν μάλιστα νηστεύετε, νά μή γίνεστε σκυθρωποί σάν τούς ὑποκριτές, γιατί ἀλλοιώνουν τά πρόσωπά τους γιά νά φανοῦν στούς ἀνθρώπους ὅτι νηστεύουν‧ ἀλήθεια σᾶς λέω, ὅτι ἀπέχουν ἀπό τόν μισθό τους. Σύ ὅμως ὅταν νηστεύεις ἄλειψε τό κεφάλι σου καί νίψε τό πρόσωπό σου, γιά νά μή φανεῖς στούς ἀνθρώπους ὅτι νηστεύεις ἀλλά στόν πατέρα σου πού εἶναι ἐκεῖ κρυφά‧ καί ὁ πατέρας σου πού βλέπει τά κρυφά, θά σοῦ ἀνταποδώσει στά φανερά»7.

Βλέπετε πῶς ὁ Χριστός συνδέει τήν συγγνώμη μέ τήν νηστεία, στήν ὁποία εἰσερχόμαστε ἀπό αὔριο; Ἀφοῦ πρῶτα μᾶς ἐφοδίασε μέ τήν ταπείνωση, μέ τήν μετάνοια, μέ τήν φιλανθρωπία καί μέ τήν συγγνώμη, φέρνει ἐνώπιόν μας «τό στάδιον τῶν ἀρετῶν», τήν εὐλογημένη νηστεία, τήν ὁποία μᾶς δίδαξε ἔμπρακτα νηστεύοντας στήν ἔρημο ἐπί σαράντα ἡμέρες, παρ’ ὅλο πού ὁ ἴδιος, ὡς Θεός καί ὡς ἄνθρωπος ἀναμάρτητος, δέν τό εἶχε ἀνάγκη. Νήστεψε ὅμως, γιά νά μᾶς διδάξει ὅτι ἡ ἐγκράτεια ἀπό τίς τροφές ἀλλά καί ἀπό κάθε ἐπιθυμία κοσμική (γιατί αὐτό συμβολίζει ἡ ἔρημος), μᾶς φέρνει κοντά στόν Θεό καί γίνεται πρόσφορο ἔδαφος γιά τήν καλλιέργεια τῶν ἀρετῶν.

Κατά τό παράδειγμα τοῦ Κυρίου, ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία ἀπό τήν ἀποστολική ἤδη περίοδο θέσπισε τήν σαρανταήμερη νηστεία πρίν ἀπό τόν ἑορτασμό τοῦ Πάθος καί τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ. Εἶναι ἡ περίοδος κατά τήν ὁποία καλούμαστε νά ἐντείνουμε τόν πνευματικό μας ἀγῶνα, νά ἐξομολογηθοῦμε τίς ἁμαρτίες μας, νά τιθασεύσουμε τά πάθη μας, νά περιορίσουμε τίς ἐπιθυμίες μας, νά αὐξήσουμε τίς προσευχές καί τίς δεήσεις, νά καλλιεργήσουμε τίς ἀρετές: τήν ἐγκράτεια, τήν σωφροσύνη, τήν ταπεινοφροσύνη, τήν ἀγάπη πρός τόν πλησίον, τήν φιλανθρωπία, τήν συγχώρηση.

Ὁρόσημα στόν ἀγῶνα μας αὐτό, καί στηρίγματα καί παραδείγματα, μᾶς προσφέρονται ἄφθονα τίς Κυριακές πού ἀκολουθοῦν. Πρῶτο, ἡ ὀρθόδοξη πίστη· καί τήν μέν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας τιμοῦμε τούς ἁγίους Πατέρες τῆς Ἑβδόμης Οἰκουμενικῆς Συνόδου, λιτανεύουμε τίς ἱερές εἰκόνες καί διαβάζουμε δημοσίως τό «Συνοδικόν τῆς Ὀρθοδοξίας»· τήν δέ Β’ Κυριακή τῶν Νηστειῶν, τιμοῦμε τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, ὁ ὁποῖος ὑπερασπίστηκε τήν ὀρθόδοξη πίστη ἐνάντια στόν σχολαστικισμό καί στίς πλάνες τῆς Δύσεως. Δεύτερο, ὁ Τίμιος Σταυρός, τό σύμβολο τοῦ Πάθους τοῦ Χριστοῦ, τό ὅπλο μέ τό ὁποῖο νεκρώθηκε ὁ θάνατος καί λυτρωθήκαμε ἀπό τά δεσμά του. Τρίτο, ἡ «Κλίμακα τῶν ἀρετῶν», τό θεόπνευστο ἔργο τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου, γνωστοῦ καί ὡς Ἰωάννου τῆς «Κλίμακος», τοῦ ὁποίου τήν μνήμη τιμοῦμε τήν Δ’ Κυριακή τῶν Νηστειῶν. Στό βιβλίο αὐτό, χωρισμένο σέ τριάντα κεφάλαια, σάν τά σκαλοπάτια μιᾶς σκάλας, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης συμπυκνώνει τό ἀπόσταγμα τῆς σοφίας καί τῆς ἐμπειρίας τῶν μοναχῶν τῆς ἐρήμου, καί μᾶς παρουσιάζει τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο μποροῦμε νά καλλιεργήσουμε τίς ἀρετές. Καί τέταρτο, ἡ εἰλικρινής μετάνοια, ἡ ὁποία εἶναι ἡ ἀρχή καί τό τέλος τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, ἀφοῦ μετάνοια σημαίνει νά στρέφουμε τά μάτια μας καί νά ὁρίζουμε τήν πορεία τῆς ζωῆς μας ὄχι κατά τό πῶς θέλει ὁ κόσμος, ἀλλά νά ζοῦμε καί νά πορευόμαστε σύμφωνα μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὥστε νά ποῦμε μαζί μέ τόν ἀπόστολο Παῦλο: «ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός»8. Γι’ αὐτό, τήν Ε’ Κυριακή τῶν Νηστειῶν τιμοῦμε τήν ὁσία Μαρία τήν Αἰγυπτία, τό κορυφαῖο ἴσως παράδειγμα μετανοίας, ἀφοῦ ἀντήλλαξε τήν τρυφηλή καί ἁμαρτωλή ζωή μέ τήν ἐπί σαράντα χρόνια ἀπόλυτη ἀσιτία στήν ἔρημο.

Ἀλλά γιά ὅλα αὐτά, θά ἔχετε τήν εὐκαιρία, ἀδελφοί, νά ἀκούσετε λεπτομερῶς ἀπό ἄξιους ὁμιλητές, στούς Κατανυκτικούς Ἑσπερινούς τῶν Κυριακῶν πού ἀκολουθοῦν. Καί μακάρι ὅλοι μας, κλῆρος καί λαός, νά διδαχθοῦμε ἀπό τήν πλούσια πνευματική τροφή πού μᾶς προσφέρεται καί νά θέσουμε τόν ἑαυτό μας ὑπό τήν καθοδήγηση τοῦ Καλοῦ Ποιμένος, τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὥστε ἐπαξίως νά ἑορτάσουμε τά φρικτά Πάθη του καί νά γευτοῦμε τό φῶς τῆς Ἀναστάσεώς του. Φρικτά λέγονται καί εἶναι, ὄχι γιατί σταυρώθηκε ὁ μόνος ἀναμάρτητος· ἀλλά γιατί ἀναμετρήθηκε ὁ Θεός, ἑνωμένος μέ τήν ἀνθρώπινη φύση, μέ τόν ἀρχέγονο ἐχθρό του, τόν διάβολο· γιατί πάνω στόν σταυρό δέν θανατώθηκε μόνο ἡ ἀνθρώπινη φύση, ἀλλά καί ὁ ἴδιος ὁ θάνατος· καί γιατί ὁ πανάγιος Τάφος ὄχι μόνο δέν κατάφερε νά κρατήσει τόν ἀρχηγό τῆς ζωῆς, ἀλλά ἔγινε τό σημεῖο ἐκεῖνο ἐπάνω στήν γῆ, ἀπό τό ὁποῖο ἀνέτειλε ἡ ζωή, ἀνέβλυσε ἡ συγγνώμη, καί θεμελιώθηκε ἡ πίστη τῆς ἁγίας μας Ἐκκλησίας· «εἰ δὲ Χριστὸς οὐκ ἐγήγερται, κενὸν ἄρα τὸ κήρυγμα ἡμῶν, κενὴ δὲ καὶ ἡ πίστις ὑμῶν»9.

Ἀλλά καί ὁ δικός μας ἀγῶνας δέν εἶναι διαφορετικός· θά μοῦ ἐπιτρέψετε, ὡς ἄπειρος καί ἄρα πεπτωκός, στό σημεῖο αὐτό νά σιωπήσω καί νά ἀκούσω προσεκτικά μαζί μέ ἐσᾶς τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο, ὁ ὁποῖος ὅταν ἦταν ἀκόμη πρεσβύτερος, σέ μία ὁμιλία του στόν λαό τῆς Ἀντιόχειας, ἀναφερόμενος στόν πνευματικό μας ἀγῶνα καί στήν σημασία τῆς νηστείας, λέει μεταξύ ἄλλων τά ἑξῆς: «Λέει ὁ Παῦλος, “Δέν εἶναι ἡ πάλη μας ἐνάντια σέ αἷμα καί σάρκα, ἀλλά ἐνάντια στίς ἀρχές, στίς ἐξουσίες· γι’ αὐτό, ἐνδυθεῖτε τήν πανοπλία τοῦ Θεοῦ”10... Ἐάν εἶσαι ἀθλητής, γυμνός στόν ἀγῶνα πρέπει νά εἰσέλθεις· ἄν εἶσαι στρατιώτης, ἀρματωμένος χρειάζεται νά παραταχθεῖς στό μέτωπο. Πῶς, λοιπόν, εἶναι δυνατόν νά συμβαίνουν καί τά δύο, νά εἶσαι γυμνός καί ὄχι γυμνός, καί ἐνδεδυμένος καί ὄχι ἐνδεδυμένος; Πῶς; ἐγώ λέω. Ἀπεκδύσου τά βιοτικά πράγματα, καί ἔγινες ἀθλητής· ἐνδύσου τά ὅπλα τά πνευματικά, καί ἔγινες στρατιώτης· γύμνωσε τόν ἑαυτό σου ἀπό τίς βιοτικές φροντίδες, γιατί εἶναι ὁ καιρός γιά πάλη· περιζώσου τά πνευματικά ὅπλα, γιατί βρισκόμαστε σέ φοβερό πόλεμο μέ τούς δαίμονες. Γι’ αὐτό χρειάζεται νά εἶσαι καί γυμνός, ὥστε νά μήν δώσεις οὔτε μία λαβή στόν διάβολο πού μᾶς ἀντιπαλεύει, καί πάνοπλος ἀπό παντοῦ, ὥστε ἀπό πουθενά νά μή δεχθεῖς καίριο πλῆγμα. Ὄργωσε τήν ψυχή σου καί κόψε τά ἀγκάθια, σπεῖρε τόν λόγο τῆς εὐσεβείας, τά καλά τῆς φιλοσοφίας φύτεψε φυτά καί καλλιέργησέ τά μέ πολλή ἐπιμέλεια, καί ἔγινες γεωργός, καί θά σοῦ πεῖ ὁ Παῦλος, ὅτι “ὁ γεωργός πού ἐκοπίασε πρέπει πρῶτος νά γεύεται τούς καρπούς”11. Ἀκόνησε τό δρεπάνι σου, τό ὁποῖο ἄμβλυνες μέ τήν πολυφαγία, ἀκόνησέ τό μέ τήν νηστεία· ἄγγιξε καί πορεύου τήν στενή καί τεθλιμμένη ὁδό, πού ὁδηγεῖ στόν οὐρανό. Καί πῶς θά πετύχεις νά τήν πλησιάσεις καί νά τήν ἀκολουθήσεις; Παραθεωρῶντας τό σῶμα καί ὑποδουλώνοντάς το· γιατί ὅπου ὁ δρόμος εἶναι στενός, μεγάλο ἐμπόδιο ἀποτελεῖ ἡ παχυσαρκία πού ὀφείλεται στήν λαιμαργία. Κατάστειλε τά κύματα τῶν ἄτοπων ἐπιθυμιῶν, ἀπόκρουσε τόν χειμῶνα τῶν πονηρῶν λογισμῶν, διαφύλαξε σῶο τό σκάφος, δεῖξε περισσή ἐμπειρία, καί ἔγινες κυβερνήτης. Γιά ὅλα αὐτά ἡ νηστεία νά εἶναι προϋπόθεση καί διδάσκαλος· καί λέω νηστεία ὄχι αὐτή τῶν πολλῶν, ἀλλά τήν ἀκριβή νηστεία, δηλαδή ὄχι μόνο τήν ἀποχή ἀπό τίς τροφές, ἀλλά καί ἀπό τίς ἁμαρτίες· γιατί δέν ἀρκεῖ ἡ φύση τῆς νηστείας γιά νά φέρει σέ πέρας αὐτούς πού τήν μετέρχονται, ἐάν δέν γίνει μέ τόν προσήκοντα νόμο. ... Φάρμακο εἶναι ἡ νηστεία, ἀλλά τό φάρμακο, κι ἄν ἀκόμα μυριάδες φορές εἶναι ὠφέλιμο, πολλές φορές γίνεται ἄχρηστο ἐξ αἰτίας τῆς ἀπειρίας ἐκείνου πού τό χρησιμοποιεῖ. Γιατί χρειάζεται νά γνωρίζουμε καί τόν κατάλληλο γιά τήν ἐφαρμογή του χρόνο, καί τήν ποσότητα αὐτοῦ τοῦ φαρμάκου, καί τήν κράση τοῦ σώματος πού τό δέχεται, καί τό κλίμα τῆς περιοχῆς, καί τήν ἐποχή τοῦ ἔτους, καί δίαιτα κατάλληλη καί πολλά ἄλλα, τά ὁποῖα ἐάν δέν ληφθοῦν ὑπ` ὄψιν, θά βλάψουν ὅλα τά ἄλλα πού ἀναφέραμε. Καί ἐάν γιά τήν θεραπεία τοῦ σώματος χρειάζεται τόσο μεγάλη ἀκρίβεια, πολύ περισσότερο εἶναι ἀνάγκη νά διερευνοῦμε τά πάντα μέ μεγάλη ἀκρίβεια, ὅταν φροντίζουμε τήν ψυχή καί θεραπεύουμε τούς λογισμούς.

»Ἄς δοῦμε, λοιπόν, πῶς νήστεψαν οἱ κάτοικοι τῆς Νινευΐ, καί πῶς ἀπαλλάχθηκαν ἀπό τήν ὀργή ἐκείνη. ... Ἄρα μέ τήν νηστεία μόνο καί μέ τόν σάκκο; Ὄχι, ἀλλά μέ τήν μεταβολή ὅλου τοῦ βίου. Ἀπό ποῦ φαίνεται αὐτό; Ἀπό τά λόγια τοῦ προφήτη. Γιατί αὐτός πού τούς μίλησε γιά τήν ὀργή τοῦ Θεοῦ καί γιά τήν νηστεία, ὁ ἴδιος καί τήν καταλλαγή ἀναγγέλλει καί τόν λόγο τῆς καταλλαγῆς διδάσκει, λέγοντας τά ἑξῆς: “Καί εἶδε ὁ Θεός τά ἔργα αὐτῶν”. Ἔργα ποῖα; ὅτι νήστεψαν; ὅτι ἐνδύθηκαν σακκιά; Τίποτα ἀπό αὐτά, ἀλλά ἀφοῦ ἐτοῦτα τά ἀποσιώπησε, συνέχισε: “Ὅτι ὁ καθένας ἀποστράφηκε ἀπό τίς ὁδούς τους τίς πονηρές, καί μετενόησε μπροστά στό κακό πού εἶπε ὁ Κύριος ὅτι θά τούς κάνει”12. Βλέπεις ὅτι ἡ νηστεία δέν ἀποσόβησε τόν κίνδυνο, ἀλλά ἡ μεταβολή τοῦ βίου κατέστησε τόν Θεό εὐσπλαγχνικό καί εὐμενῆ πρός τούς βαρβάρους;

»Τά εἶπα αὐτά, ὄχι γιά νά ἀτιμάζουμε τήν νηστεία, ἀλλά γιά νά τήν τιμοῦμε· γιατί τιμή τῆς νηστείας δέν εἶναι ἡ ἀποχή ἀπό τά τρόφιμα, ἀλλά ἡ ἀναχώρηση ἀπό τά πάθη, καί ὅποιος ὁρίζει τήν νηστεία ὡς ἀποχή μόνο ἀπό τά φαγητά, αὐτός τήν ἀτιμάζει ἀκόμα περισσότερο. Νηστεύεις; ἀπόδειξέ το μέ τά ἔργα αὐτά. Ποῖα ἔργα, λέει; Ἐάν δεῖς φτωχό, δῶσε ἐλεημοσύνη· ἄν δεῖς ἐχθρό, συμφιλιώσου· ἄν δεῖς φίλο νά εὐτυχεῖ, μή φθονήσεις· ἄν δεῖς ὄμορφη γυναῖκα, κάνε τήν ὑπέρβαση. Διότι δέν πρέπει νά νηστεύει μόνο τό στόμα, ἀλλά καί τά μάτια, καί ἡ ἀκοή, καί τά πόδια, καί τά χέρια, καί ὅλα τά μέλη τοῦ σώματός μας. ... Δέν τρῶς κρέας; μή φᾶς ἀκολασία μέ τά μάτια σου, μήν δεχθεῖ ἡ ἀκοή σου κατηγορίες καί διαβολές. Ἄς νηστέψει καί τό στόμα ἀπό λόγια αἰσχρά καί λοιδορίες. Διότι, ποῖο τό ὄφελος, ὅταν ἀπέχουμε μέν ἀπό πουλερικά καί ψάρια, τούς δέ ἀδελφούς δαγκώνουμε καί κατατρώγουμε; Αὐτός πού κακολογεῖ, ἀδελφικό κρέας ἔφαγε, τήν σάρκα τοῦ πλησίον δάγκωσε. Γι αὐτό καί ὁ Παῦλος προειδοποίησε λέγοντας, “Ἐάν δαγκώνετε καί τρῶτε ὁ ἕνας τόν ἄλλον, προσέξτε μήν ἀφανισθεῖτε ἀναμεταξύ σας”13. ... Κι ἄν ἀκόμα πεῖς ἀλήθεια κακολογῶντας, κι αὐτό ἔγκλημα εἶναι· γιατί καί ὁ Φαρισαῖος ἐκεῖνος ἀλήθεια ἔλεγε ὅταν κακολογοῦσε τόν τελώνη, ἀλλ’ ὅμως δέν στάθηκε ψηλότερα ἀπό αὐτόν. ... Θέλεις νά διορθώσεις τόν ἀδελφό; δάκρυσε, προσευχήσου στόν Θεό, ἀφοῦ τόν πάρεις ἰδιαιτέρως, συμβούλεψε, παρακάλεσε. ... Δεῖξε ἀγάπη πρός αὐτόν πού ἁμάρτησε· πεῖσε τον ὅτι ἀπό ἐνδιαφέρον καί φροντίδα τοῦ ὑπενθυμίζεις γιά τήν ἁμαρτία, καί ὄχι ἐπειδή θέλεις νά τόν διαπομπεύσεις· πιάσε τά πόδια του, φίλησέ τα, μή ντραπεῖς, ἐάν, βεβαίως, θέλεις ἀληθινά νά τόν γιατρέψεις. ... Ἄς φύγουμε, ἀδελφοί, μακριά ἀπό τήν κακολογία· ... γιατί αὐτός πού ἐξετάζει μέ πικρό τρόπο τά ἀλλότρια, γιά τά δικά του πλημμελήματα δέν θά ἀπολαύσει συγγνώμης ποτέ. Διότι ὄχι μόνο ἀπό τήν φύση τῶν ἁμαρτημάτων μας, ἀλλά καί ἀπό τήν κρίση μας γιά τούς ἄλλους θά ὁρίσει τήν ἀπόφασή του ὁ Θεός. Γι’ αὐτό καί μᾶς παρότρυνε λέγοντας, “Μή κρίνετε, γιά νά μήν κριθεῖτε”14. ...

» Καί τέλος, τρεῖς ἐντολές θέλω νά σᾶς ἀφήσω παρακαταθήκη, γιά νά τίς κατορθώσετε κατά τήν διάρκεια τῆς νηστείας· νά μήν κακολογεῖτε κανέναν, νά μήν ἐχθρεύεστε κανέναν, νά ἐξορίσετε ἀπό τό στόμα σας παντελῶς τήν πονηρή συνήθεια τοῦ ὅρκου. ... Γιατί ὅπως ὁ γεωργός, πού σκάβει λίγο λίγο τό χωράφι, φτάνει καί στό τέλος, ἔτσι κι ἐμεῖς, ἄν βάλουμε νόμο στόν ἑαυτό μας κατά τήν παροῦσα Τεσσαρακοστή νά τηρήσουμε μέ ἀκρίβεια αὐτές τίς τρεῖς ἐντολές, μέ περισσή εὐκολία θά φτάσουμε καί στίς ὑπόλοιπες, καί ἀφοῦ ἔλθουμε στήν κορυφή τῆς φιλοσοφίας, καί τόν παρόντα βίο θά ἔχουμε καρπωθεῖ μέ ἀγαθή ἐλπίδα καί μέ πολλή παρρησία θά σταθοῦμε μπροστά στόν Χριστό, καί τά ἄρρητα θά ἀπολαύσουμε ἀγαθά· τά ὁποῖα εὔχομαι ὅλοι μας νά ἀξιωθοῦμε, μέ τήν χάρη καί φιλανθρωπία τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, στόν ὁποῖο, μαζί μέ τόν Πατέρα καί τό Ἅγιον Πνεῦμα, πρέπει πᾶσα δόξα, εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν»15.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1Ψαλμ. 68.
2Ματθ. κζ’, 3-5.
3Ματθ. κστ’, 74.
4Ματθ. κβ’, 37-39.
5Βλ. Αʼ Ἰω. δ´, 20-21: «ἐάν τις εἴπῃ ὅτι ἀγαπῶ τὸν Θεόν, καὶ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ μισῇ, ψεύστης ἐστίν· ὁ γὰρ μὴ ἀγαπῶν τὸν ἀδελφὸν ὃν ἑώρακε, τὸν Θεὸν ὃν οὐχ ἑώρακε πῶς δύναται ἀγαπᾶν; καὶ ταύτην τὴν ἐντολὴν ἔχομεν ἀπ' αὐτοῦ, ἵνα ὁ ἀγαπῶν τὸν Θεὸν ἀγαπᾷ καὶ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ».
6Ματθ. κε’, 42-46.
7Ματθ. στ’, 14-17.
8Γαλ. β’, 20.
9Α’ Κορ. ιε’, 14.
10Ἐφεσ. στ’, 12-13.
11Β’ Τιμοθ. β’, 6.
12Βλ. Ἰωνᾶ γ´, 1-10.
13Γαλάτ. ε’, 15.
14Ματθ. ζ’, 1.
15MPG 49, 50 ἑξ.

π. Χερουβείμ Βελέτζας
Απλά και Ορθόδοξα