μαντικὴ δὲ ἡ ποιητική

Ποίησις. τὸ ὅλον βιβλίον. οἷον Ἰλιὰς καὶ ἡ Ὀδύσσεια. Ἰλιὰς δέ ἐστιν ἡ τῆς Τροίας ὑπόθεσις· Ἴλιον γὰρ ἡ Τροία. Ὀδύσσεια δὲ ἡ πλάνη τοῦ Ὀδυσσέως. εἰσὶ δὲ καὶ δύο αὗται ποιήσεις τοῦ Ὁμήρου. διαιρεῖται δὲ τριχῶς ἡ ποίησις· εἰς διηγηματικόν· εἰς μιμητικὸν͵ καὶ μικτόν. καὶ διηγηματικόν ἐστιν͵ ἡνίκα ὅλος ὁ λόγος ἐκ ποιητικοῦ μόνου προσώπου λέγεται. μιμητικὸν δὲ αἱ τραγῳδίαι καὶ κωμῳδίαι. ποίημα καὶ ποίησις διαφέρει. ποίησις μὲν γάρ ἐστιν͵ ὡς εἴρηται͵ τὸ ὅλον βιβλίον· ποίημα δὲ ἡ ῥαψῳδία. εἴρηται δὲ ῥαψῳδία ἀπὸ τοῦ δαφνίνῃ ῥάβδῳ περιερχομένους ᾄδειν τὰ Ὁμήρου ποιήματα. καὶ διατί δαφνίνην ῥάβδον κρατοῦντες ᾖδον τὰ Ὁμήρου ποιήματα; διὰ τὸ ἀειθαλὲς τοῦ φυτοῦ͵ ἢ ὅτι μαντικὴ ἡ δάφνη͵ μαντικὴ δὲ ἡ ποιητική· οὐδὲ γὰρ εἴη τὶς τέλειος ποιητὴς͵ εἰ μὴ ἱστορήσει καὶ μαντεύσεται καὶ διηγήσεται.

Ἰωάννου Ζωναρᾶ, ΣΥΝΑΓΩΓΗ ΛΕΞΕΩΝ͵ ΣΥΛΛΕΓΕΙΣΑ ΕΚ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΠΑΛΑΙΑΣ ΤΕ ΦΗΜΙ ΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΚΑΙ ΑΥΤΗΣ ΔΗΠΟΥ ΤΗΣ ΘΥΡΑΘΕΝ.

Τί εννοεί όταν λέει ότι η ποίηση είναι τέχνη μαντική; 

Μάντης εξ ορισμού είναι ο αναζητητής της αλήθειας, ο φιλόσοφος, ο δάσκαλος: «Μάντις. παρὰ τὸ μῶ͵ τὸ ζητῶ· ζητητικὸς γὰρ ὁ μάντις. οὐ γὰρ παρὰ τὴν μανίαν͵ ὥς τινες ὑπέλαβον. διὸ καὶ ὁ Ὅμηρος τὸν μάντιν εὔφρονα λέγει· “ὅς φιν εὐφρονέων ἀγορήσα”» (ό.π). Η πρόρρηση των μελλόντων ήταν μέρος αυτής της τέχνης, αποτελούσε κατά κύριο λόγο απόρροια συσσωρευμένης γνώσεως. Γνωρίζουμε άλλωστε ότι στα μαντεία οι χρησμοί δίνονταν έπειτα από αξιοποίηση σχετικών με το θέμα ή με το πρόσωπο πληροφοριών.

Ομοίως, ο προφήτης ομιλεί καθ' υπαγόρευσιν του Θεού (στην Παλαιά Διαθήκη, γιατί μετά την Πεντηκοστή την αλήθεια φανερώνει το Άγιο Πνεύμα), φανερώνει την αλήθεια η οποία δεν προέρχεται από αναζήτηση αλλά εξ' αποκαλύψεως, διδάσκει τον λαό και ενίοτε προλέγει τα μελλούμενα. Προφητικό χάρισμα αποκαλούμε το διδακτικό, τόσο στην Παλαιά όσο και στην Καινή Διαθήκη, και μέχρι τις μέρες μας.

Επομένως, η ποιητική είναι μαντική, δηλαδή διδακτική ή προφητική τέχνη. Και η μεν μαντική έκρυβε τα νοήματα σε δυσνόητους χρησμούς, η δε προφητική τα σκιαγραφούσε με εικόνες. Η ποίηση πάλι, άλλοτε τα κρύβει και άλλοτε τα ζωγραφίζει, στον λυρισμό και στην πλαστικότητα του βάθους των λέξεων. Ποιητικῇ ἀδείᾳ.